Ηδυσμένω λόγω(…)δρώντων και ου δι’ απαγγελίας

Προηγήθηκε το ένα και το δύο.

Ο M. Χρηστίδης έκανε μια σύντομη και άδικη κριτική στην παράσταση χωρίς να κρύβει τις ιδεολογικές του αντιρρήσεις, όπως για παράδειγμα το αν είναι πρέπον να ακούγονται τα τουρκικά στην Επίδαυρο (τι χρώσταγε αυτός ο χώρος να ακούει την ακατανόητη για τους Ελληνες θεατές τουρκική γλώσσα ή…. ν' ακούν (οι θεατές) ένα ελληνικό έργο του μεγάλου Αισχύλου να μιλιέται το μισό στα τουρκικά.) Τα αναμενόμενα, δηλαδή, o μέγας Έλλην να αρθρώνεται σε χείλη βαρβαρικά, με φθόγγους βαρβαρικούς. Μπρρ…

Υπήρξε αντίδραση γι’ αυτή τη δημοσίευση και γράφτηκαν επιστολές στην εφημερίδα που ως αντίθετο επιχείρημα πρότασσαν το παρατεταμένο χειροκρότημα του φινάλε.
Πράγματι. Το χειροκρότημα φαινόταν να επιβραβεύει την τόλμη της συνεργασίας, τον μόχθο, την απίστευτη καταπόνηση των σωμάτων, τη ρήξη με τα στερεότυπα.(ποια ρήξη τώρα πια). Το κοινό, για να συνδεθούμε με τα προηγούμενα, πάντα έχει μια ροπή προς την υπερβολή όταν τίθενται ζητήματα ιδεολογίας· σπεύδει να στηρίξει την εκπεφρασμένη «άποψη» περισσότερο, παρά το ίδιο το καλλιτεχνικό γεγονός που προς στιγμήν φαίνεται να μπαίνει σε παρένθεση. Στη σύγχρονη ζωή άλλωστε, ο ρόλος του ενθουσιώδους θεατή είναι ρόλος πρωταγωνιστικός. Καθώς εξίσταται έτσι θορυβωδώς (ο πρωταγωνιστής διπλανός σου) σε αναγκάζει να σκεφτείς ότι, προφανώς, έχει αναγνωρίσει πράγματα που εσύ ούτε φαντάζεσαι.

(Τον χαζεύεις μετά στα συγχαρητήρια: ε-ξαι-ρε-τι-κό, ε-ξαι-ρε-τι-κό, τονίζει με νόημα προς πάσα κατεύθυνση. Με τόσα εξαιρετικά έργα που βλέπει βέβαια ο φιλότεχνος θα πρέπει να έχει χάσει πια το κριτήριο, αλλά ας μην γινόμαστε πικροί)

Φτάνουμε πάντως σε ένα μικρό συμπέρασμα. Ότι πολλές τέτοιες προσπάθειες, ιδίως οι πιο καταξιωμένες, θυμίζουν περισσότερο ένα σύνολο αρχών, μια διακήρυξη προθέσεων τις οποίες καλείσαι να στηρίξεις ανάλογα με την προοδευτική σου ετοιμότητα ή όχι. Ακριβώς επειδή το φιλότεχνο κοινό είναι ένα εξ’ ορισμού προοδευτικό σύνολο, η αλληλεγγύη στο «θεωρητικό», «ιδεολογικό» επίπεδο θεωρείται σχεδόν δεδομένη (όταν δεν εκβιάζεται), μετατοπίζοντας την ανάγνωση και κριτική από το συντελεσμένο έργο στο επίπεδο της σύλληψης και των προθέσεων του δημιουργού.

Ναι, αλλά εδώ δεν εκτίθενται προς διαπραγμάτευση ζητήματα του αρχαίου δράματος. Δεν πρόκειται για ανοιχτό συνέδριο με θέμα την αρχαία τραγωδία, ούτε ένα εργαστήριο in progress, αλλά για ένα πραγματικό έργο που επιγράφεται «Αισχύλου, Πέρσες», με πραγματικούς θεατές, πραγματικούς παππούδες και γιαγιάδες που αγκομαχούν στην ανάβαση, πραγματικά παιδάκια. (τα οποία ψιθυρίζουν: για-τί-κά-νουν-έ-τσι-αυ-τοί-μα-μά;)

Θα πρόσθετα και με «πραγματικό εισιτήριο» αν δεν φοβόμουν ότι η διατύπωση παραπέμπει σ’ εκείνη τη κρυφοσυντηρητική αντίληψη, που στο όνομα της αποτελεσματικότητας της τέχνης και του δικαιώματος του λαού για έργα απλά και κατανοητά, ζητά να περιστείλει την αναζήτηση του δημιουργού σε ένα ασφυκτικό πλαίσιο που η λεγόμενη «κοινή αντίληψη» θεωρεί παραδεκτό.

Υποστηρίζω ακριβώς το αντίθετο. Ότι μόνο μια εμπνευσμένη αυθαιρεσία, που την κινεί η αγάπη για εκείνη την αρχαία πράξη μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα προβλήματα που θέτει η μετάθεση ενός τέτοιου λόγου στο παρόν. (και να μην ακούω αυτά τα απλοποιητικά «πόσο επίκαιρος είναι ο Αισχύλος σήμερα» γιατί βουρλίζομαι)

Παράδειγμα: Η μετάφραση του Χειμωνά στη Μήδεια του Ευριπίδη, παρόλη την ελεύθερη, προσωπική ή και «αυθαίρετη» ματιά της, βρίσκεται ήδη στην έβδομη έκδοση. Η σοβαρότητα στην προσέγγιση και το ποιητικό ρίγος που μεταδίδει ακυρώνει τις λογικές μας αντιρρήσεις. Κάπως έτσι, σκέφτεσαι, θα ήταν να παρακολουθείς τότε τραγωδία· παρόμοιες ηδονές θα συνάρπαζαν τους θεατές, παρόμοια εντύπωση θα άφηναν τα λόγια. Μιλάμε πάντα για τη χαρά της εγκατάλειψης στις δονήσεις ενός λόγου που σε υποτάσσει στο ρυθμό του. Για τη λυτρωτική συνάντηση με την Τέχνη, που αν και τα συναρμοζόμενα κομμάτια της δείχνουν τις ραφές τους, κάτι μεγαλύτερο και συνθετότερο παράγεται εντός, ως νέο νόημα. Ίσως να πρόκειται για τη συνάντηση με τον συμπαντικό, ξυνό Λόγο του Ηράκλειτου. Ίσως να πρόκειται απλώς για το «ωραίο ταξίδι», ίδιο από τότε ως σήμερα.

Αν, πάντως, ο Χειμωνάς έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα ποιητικό ισοδύναμο στη μετάφραση, με την ίδια έννοια υποθέτω πως είναι εφικτό και ένα θεατρικό ισοδύναμο της αρχαίας τραγωδίας, στη σκηνοθεσία.

(Προσθήκη στοιχείου σασπένς:) Είναι όμως έτσι, ή μήπως κάποιο άλλο δεδομένο φράζει τον δρόμο για ένα υποδειγματικό ανέβασμα; Μ' αυτό θα επανέλθουμε στο επόμενο, το συντομότερο, καθότι οι ημερομηνίες πιέζουν και οι μισοί μπλογκοσφαιρίτες φοράνε ήδη βατραχοπέδιλα.

(συνεχίζεται)