H Ρουφίνα Σίλιτζη

Η δική μας διαπραγμάτευση στους "Σκοτεινούς, ατελέσφορους, γελοίους έρωτες του καλοκαιριού" του ξενοδοχείου, είχε περισσότερο pop χαρακτήρα· διαπιστώνω φλυαρία εκ των υστέρων. Εξού και θαυμάζω αντανακλαστικά τη δωρικότητα του Θανάση Βαλτινού. Το φινάλε του διηγήματός του (που μεταφέρω αποσπασματικά), θα μπορούσε να αποτελεί τη δική του ακούσια συμμετοχή.

*

Ως ωραίοι οι πόδες
της ευαγγελιζομένης την αγάπη
της ευαγγελιζομένης τον έρωτα

Παναγής Πετάτζης. Το 1936 γιόρτασε τα 24α γενέθλιά του. Είχε μόλις επιστρέψει από την Ιταλία, γεωπόνος. Αυτός έφερε την πρώτη μοτοσυκλέτα στο νησί. Δεκαέξι χρόνια μεγαλύτερός μου. Και εγώ Παναγής Πετάτζης. Απλή συνωνυμία, που δηλώνει πάντως κάποια μακρινή συνάφεια. Ο παππούς μου τους αποκαλούσε σφετεριστές. Ποτέ δεν εξήγησε τι σφετερίστηκαν. Πιθανόν το όνομα. Επί 300 χρόνια μόνο μια γυναίκα από τη δική μας οικογένεια πήγε σ’ αυτούς.
«Αυτοί από εκεί». Ήταν μια άλλη προσωνυμία τους. Ήσαν υπερόπτες.

[Στο γενεαλογικό δέντρο του αφηγητή συναντούμε και τον όσιο Μανουήλ. Θυμάται τις λιτανείες που γίνονταν στη μνήμη του, στην ηλικία των 6 ετών]:

Έκανα όλη τη διαδρομή των τριών ωρών πεζή κρατώντας τη μητέρα μου από το φουστάνι. Εκείνη κουβαλούσε τη δίχρονη Ρωξάνη στην πλάτη της. Τον επόμενο χρόνο μας άφησε. Ακολουθούσαμε τον κλήρο σε κάποια απόσταση, και για τους επισήμους η λιτανεία κατέληξε σε ένα μικρό υπαίθριο τσιμπούσι οργανωμένο από το Επισκοπείο. Περιγράφω τον χώρο από μνήμης. Το κεφαλάρι του νερού είχε στερέψει σχεδόν, αλλά τα τεράστια πλατάνια που σκέπαζαν το μικρό εκκλησάκι έθαλλαν ακόμη και θρόιζαν στις μεσημεριανές ελαφριές αύρες. Τόπος αναψύξεως.

Ένα στενόμακρο ξύλινο τραπέζι ήταν στρωμένο στον ίσκιο τους. Η μητέρα έδωσε τη Ρωξάνη στον πατέρα και πατώντας σ’ έναν μικρό πέτρινο πάγκο προσπάθησε να ισιώσει τις σκονισμένες μεταξωτές κάλτσες της. Μια κίνηση ασυναίσθητης ίσως κοκεταρίας. Έβαλε τα χέρια κάτω από το φουστάνι ανεβάζοντάς τα, εναλλάξ, πάνω προς τους μηρούς της. Μέσα από αυτούς τους μηρούς είχα γλιστρήσει στη ζωή. Τα παπούτσια της με τα τετράγωνα στέρεα τακούνια και τα κουμπωμένα λουράκια ήταν καταγδαρμένα. Τέτοιες λεπτομέρειες καίνε ακόμα. (…)

[Επιστροφή].

Είμαι ο τελευταίος Παναγής Πετάτζης. Θα πεθάνω άκληρος. Υπάρχει μια πιο σκληρή λέξη για αυτό. Μαγκούφης. (..). Φυσικά, είναι και οι άλλοι Πετάτζηδες: αυτοί «από εκεί». Τώρα καταλαβαίνω τον ανομολόγητο φθόνο του παππού μου. Άτρωτοι εκείνοι από τέτοιες λεπτότητες πνεύματος κραταιώθηκαν και κυριάρχησαν.
Ο «από εκεί» Παναγής μετά την επιστροφή από Ιταλία επιδόθηκε στον εκσυγχρονισμό της επικράτειας που είχε ήδη ετοιμαστεί γι’ αυτόν.

[Ενόχλησε τα τοπικά ήθη αυτή η στάση, αλλά εκείνος τους αγνόησε όλους]:

Πιθανότατα γλένταγε τον σάλο που ξεσήκωναν οι ενέργειές του. Ύστερα παντρεύτηκε τη Ρουφίνα Σίλιτζη.
Τη Ρουφίνα. Επικίνδυνη ομορφιά. Την έβαζε πίσω στη μοτοσυκλέτα του ως τρόπαιο και διέσχιζαν τα χωριά για να κατεβούν στο λιμάνι.
Το 1944, μεγάλη Παρασκευή, τον βρήκαν μέσα στο αίμα του. Πεσμένο στην πόρτα του σπιτιού του. Λένε ότι τον έσφαξε εκείνη. Για τις απιστίες του. Άλλοι υποστηρίζουν ότι αυτό το έκανε ο τοπικός ΕΛΑΣ. (…)

Πηγαίνω κάθε καλοκαίρι στο νησί για μερικές εβδομάδες. Όχι πάντως τον Αύγουστο. Τα μελτέμια με ενοχλούν. Πιστεύω ότι ο Σεπτέμβρης είναι ο καλύτερος μήνας. Τότε άλλωστε έχουν αποσυρθεί και οι ορδές των εισβολέων. Οι παλιοί σκυρόστρωτοι δρόμοι που συνδέουν τα χωριά τώρα έχουν ασφαλτοστρωθεί. Έχουν διαπλατυνθεί επίσης.
Σ’ αυτούς τους δρόμους έτρεχε με τη μοτοσυκλέτα του ο Παναγής «από εκεί». Υπολογίζω ότι εκείνη η θρυλική του ταχύτητα, που τρομοκρατούσε μωρά και κοτόπουλα στα χωριά από τα οποία περνούσε, δεν μπορεί να ήταν μεγαλύτερη από 50-60 χιλιόμετρα. Κάποτε ο πατέρας μου μου είπε γι’ αυτόν: Ήταν μια μετριότης.

[Και η έξοδος]:

Το μονοπάτι ως σύνορο έχει χάσει πια τη σημασία του. Δεν ορίζει τίποτα. Αυτό μου δημιούργησε κάποια μελαγχολία. Ό,τι έχει μείνει από τις μεγάλες εκτάσεις της οικογένειας είναι ένα μέρος του πρώην ελαιώνα χαμηλά και το σπίτι στο λόφο με τα δέκα περίπου μαντρωμένα στρέμματα.
Αλλά και για τους «από εκεί» τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Οι γαίες τους δεν έχουν κατατμηθεί, αλλά παρακμάζουν ακαλλιέργητες. Περίπου αδέσποτες, με τους κατακτητές να καραδοκούν. Προσπάθησα να διασκεδάσω τη μελαγχολία μου, χωρίς αποτέλεσμα.
Στο ύψος του Πύργου των «από εκεί» ένιωσα να με παρακολουθούν. Σταμάτησα και γύρισα απότομα πίσω. Στην αρχή δεν την είδα. Και όταν την είδα δεν την αναγνώρισα. Δεν ήξερα καν ότι ζούσε ακόμη. Αλλά ήταν αυτή. Η Ρουφίνα Σίλιτζη. Έστεκε ανάμεσα στις γέρικες δαψιλέες μυγδαλιές, ψηλή και συρρικνωμένη, ένα γερασμένο όρνεο που περιμένει να πεθάνει από ασιτία, επειδή το ράμφος του έκλεισε.
Η Ρουφίνα Σίλιτζη!
Η εικόνα αναδύθηκε μέσα μου ακαριαία: Εγώ βρέφος στην αμμουδιά και εκείνη να έρχεται από τη θάλασσα περιπατώντας επί των υδάτων. Βγήκε έξω, μέσα στην αποθέωση της γύμνιας της, χωρίς να μου δώσει καμιά σημασία. Ήταν αυτό που δεν μπόρεσα να αντέξω ποτέ. Άρχισα να κλαίω και το κλάμα μου την ενόχλησε. Με κοίταξε με τον ίδιο κακό τρόπο όπως τώρα και, σκεπάζοντας με τις παλάμες της το ανθισμένο εφήβαιό της, μου γύρισε τις πλάτες και απομακρύνθηκε με τον βασιλικό της τρόπο.
Σχεδόν εβδομήντα χρόνια από τότε.

*

[Οι φωτογραφίες από τη θρυλική Ευδοκία του Δαμιανού]

[Το διήγημα του Θ.Βαλτινού, από τον τόμο "Εθισμός στη νικοτίνη", εκδ. Μεταίχμιο]]