την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.

Σ’ αυτή τη σύντομη εκδρομή στην Επίδαυρο που περιλαμβάνει την απογευματινή ανάβαση στο θέατρο δίπλα στα πεύκα, τις ζεστές αρχαίες πέτρες, τα αιώνια τζιτζίκια καθώς και τα παραδοσιακά παϊδάκια αργότερα στο Λυγουριό, ο πιο αδύναμος κρίκος είναι, συνήθως, η παράσταση.

Μόνο να μη θεωρηθεί ότι κάνω τον έξυπνο, κατανοώντας, δήθεν, πράγματα που δεν βλέπουν οι άμεσα εμπλεκόμενοι. Παρακολούθησα με ενδιαφέρον τους Πέρσες του Τερζόπουλου- συμπαραγωγή με το Δ. Φεστιβάλ της Κων/πολης (σε νέα ελληνικά, τούρκικα και ολίγα αρχαία ελληνικά). Τo Σάββατο ακολουθούν οι Ικέτιδες του Μαρμαρινού (συμπαραγωγή επίσης, σε νέα ελληνικά και ολλανδικά). Δεν αναφέρω τους αρχαίους συγγραφείς διότι ως γνωστόν το αρχαίο κείμενο, ιδίως στις παραστάσεις της λεγόμενης πρωτοπορίας, είναι απλώς ένας καμβάς πάνω στον οποίο ο σκηνοθέτης υφαίνει το προσωπικό του όραμα. Τα έργα τεμαχίζονται, σκηνές αφαιρούνται και άλλες ενσωματώνονται αυθαίρετα. Πολλές φορές το αρχαίο έργο δανείζει απλώς τη δύναμη του ονόματός του σε μια παράσταση ή σκηνοθεσία, που διαφορετικά ίσως να έμενε μετέωρη. Παράδειγμα: Μια ακολουθία ηθοποιών που εισέρχονται σιωπηλά στη σκηνή είναι ακριβώς αυτό: μια ακολουθία ηθοποιών. Αν όμως, το έργο επιγράφεται Τρωάδες ή Χοηφόροι, η σκηνή υποβάλλει (με τα φαντασιακά της συμφραζόμενα) την αίσθηση του ιερού, του δέους. Είναι δικαιωμένη a priori. Δεν χρειάζεται να πάσχει ή να πασχίζει για τίποτα (και μαζί της ο σκηνοθέτης).

Υπάρχει φέτος στο πρόγραμμα του φεστιβάλ μια έμφαση στην πρωτοπορία. Πολύ καλώς, κατά τη γνώμη μου· αν οι «εναλλακτικές» προσεγγίσεις είναι -εν μέρει ή εν όλω- προβληματικές, οι υπόλοιπες είναι απλώς αφόρητες. Τα σπουδαία αυτά κείμενα της αρχαιότητας όταν γίνονται σύγχρονο θέατρο (κάθε σχολής), υποφέρουν κυρίως γιατί η απόσταση από την εποχή τους και όσα μεσολάβησαν στο μεταξύ, δεν επιτρέπουν την αυτόματη απέκδυση του ψυχολογικού βλέμματος που έχει γίνει η δεύτερή μας φύση· ο (επανα)συντονισμός μας με μια θέαση του κόσμου τόσο πρωτογενή, αρχέγονη και, αναπόφευκτα για εμάς, ξένη, είναι πάντα προϊόν μιας εγκεφαλικής διαδικασίας που απαιτεί προσπάθεια.

Συντείνει σ’ αυτό και ο τρόπος που η Μέση Εκπαίδευση (και κατ’ επέκταση η κοινή αντίληψη) υπερασπίζεται το αρχαίο θέατρο και την αξία του, τονίζοντας διαρκώς τη διαχρονικότητα των νοημάτων του, ενώ υποβαθμίζει ή αποσιωπά τα στοιχεία της βακχείας, του απόλυτου πένθους ή της τελετουργίας που αποτελούν άξονες και συστατικά στοιχεία της κατασκευής του. Αυτή μάλιστα η εμμονή, η λατρευτική σχέση των αρχαίων με το πένθος σοκάρει (ιδιαίτερα στην πρώτη επαφή μας με την τραγωδία), κυρίως γιατί η φιλολογία μάς έχει προετοιμάσει για ένα διαχρονικό, σοβαρό θέατρο και όχι για μια θρηνητική «πράξη» τελετουργίας. Μπορεί τα κείμενα αυτά και οι συγγραφείς τους να ευθύνονται για τη δημιουργία του θεάτρου όπως το ξέρουμε σήμερα (καθώς στα σπλάχνα αυτής της «πράξης» ο Λόγος διεκδικεί συνεχώς χώρο) αλλά τη στιγμή της τότε «διδασκαλίας» τους είναι ακόμα συνδεδεμένα με τη λατρεία, έστω ως διεκδίκηση της χειραφέτησής τους. Είναι κείμενα λυρικά, στιβαρά, ακραία, που η τεράστια "χειρονομία" τους και ο υψηλόφρων λόγος τους προξενεί μάλλον αμηχανία στο αποϊεροποιημένο παρόν μας. Πώς πρέπει να σταθούμε απέναντί τους; Πώς πρέπει να τα χειριστούμε;

Ίσως γι’ αυτό, σε όλες τις σύγχρονες παραστάσεις τραγωδίας, το λυρικό μέρος παραμένει το δυνατό τους σημείο. Είτε ο χορός κρατάει μπεντίρ, είτε χτυπάει κρόταλα, ηλεκτρικές κιθάρες, φλογέρες, νέυ, καραμούζες και τύμπανα· είτε ακούγονται παραδοσιακοί σκοποί, εκκλησιαστικοί ύμνοι, μοιρολόγια, γόοι και κοπετοί, άναρθρες κραυγές· είτε, εν τέλει, πρόκειται για τη φωνή του ιμάμη είτε του δικού μας ψάλτη, όλα είναι ευχάριστα και καλά ανεκτά από τον μούλτι κούλτι άνθρωπο των ημερών μας. Δεν το λέω περιπαικτικά- η μουσική, ο θρήνος, το τραγούδι είναι η σύνδεσή μας με το παρελθόν. Σ’ αυτές μάλιστα τις σύγχρονες εναλλακτικές προσεγγίσεις όπου η εικαστικότητα είναι κυρίαρχη και οι εικόνες που στήνονται διακρίνονται για το υψηλό τους γούστο, το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό.

Αλλού είναι το πρόβλημα.

(Συνεχίζεται)