Για λέγε σκηνικό, κουρέλι.

Αντίο στον Νίκο Νικολαΐδη

To ροκ μυθιστόρημα τρέφεται από την Ποιητική του- εξού και η λατρευτική σχέση της κοινότητας με όσους υπέροχους-καταραμένους εξάντλησαν νωρίς το καύσιμο. Ο Νίκος Νικολαΐδης εικονογράφησε τα τοτέμ (ίσως και τα ταμπού) μιας ειδικής γενιάς που δεν παρηγορήθηκε από τον πολιτικό πυρετό της μεταπολίτευσης (ή την ατομική εξασφάλιση), στήνοντας ένα κλειστό σύμπαν προσώπων διαρκώς αρπαγμένων από ένα πέραν, ένα αδιευκρίνιστο αλλού, που γέμιζε τις σιωπές τoυς με πεισιθάνατη, σνομπ γοητεία. Αν την έπαιρνες στα σοβαρά βούταγες από το μπαλκόνι, αν γλιστρούσες απλώς στην επιφάνειά της κρινόσουν κάλπης και ψεύτης. Στο ασταθές και κρίσιμο ενδιάμεσο στάθηκαν όσοι επιβιώνουν ακόμα από εκείνη τη μακρινή εποχή, κυρίως όσοι μπόρεσαν να δώσουν δημιουργική έκφραση σ’ αυτήν την πολύτιμη αλλά επικίνδυνη προίκα.

Δεν είναι σίγουρο ότι η βολική κατηγορία του cult σκηνοθέτη διατηρεί ακόμα τους θετικούς της προσδιορισμούς– όποια ορολογία πέφτει μαζικά στο τραπέζι της αγοράς ακυρώνεται από την κατάχρηση. Πάντως η σκοτεινή, λυρική αύρα του φορμαλισμού του και η εμμονή σε έναν αποπνικτικό εγκλεισμό των ηρώων χωρίς διέξοδο, προώθησαν την ιδέα του μοναχικού αντι-σταρ, σε μια περίοδο που το εγχώριο σινεμά πόνταρε κυρίως στην αναζήτηση της εθνικής ιδιοπροσωπείας ή το λαϊκό ψυχόδραμα.

Τα πρόσωπα και οι ατάκες από τα Κουρέλια και τη Γλυκιά Συμμορία έλαμψαν για χρόνια στο στερέωμα της ροκ κουλτούρας, καθώς η ματαίωση και η τρυφερότητα μασκαρεύτηκαν έναν ιδιότυπο κυνισμό προς ειδοποιημένους αναγνώστες. Δεν ενδιέφεραν η ατομική εμπλοκή των προσώπων στο πάθος (άκου πτώμα να μαθαίνεις) ή τα ξεχωριστά τους δράματα, αφού η διάψευση είχε ήδη συντελεστεί σε πρότερο χρόνο. Οι ήρωες μπορούσαν μόνο να σπάνε πλάκα, να χορεύουν ή να κάνουν έρωτα πριν τους καταπιεί το σκοτάδι: αν κοινός ορίζοντας όλων είναι ο θάνατος, ας τον επισπεύσουμε να τελειώνουμε με αξιοπρέπεια. Ή αλλιώς, η αναζήτηση λίγης χαράς στο έδαφος μιας εδραιωμένης απελπισίας που τη φωτίζει πότε πότε η αλληλεγγύη των φίλων, των συνοδοιπόρων.

Προσωπικά δεν έχω άλλο τρόπο να ερμηνεύσω την ακαταμάχητη έλξη που ασκεί διαχρονικά η ήττα, έξω από αυτή την αίσθηση της συνοδοιπορίας. Η επιτυχία ενός εκάστου δεν στήνει σχέσεις, δεν μοιράζεται. Στο δρόμο προς τα εκεί, ακόμα και με τις μηχανές σου στο φουλ, ένα κομμάτι του εαυτού μένει να κρυφοκοιτάζει προς τα πίσω. Γι’ αυτή τη ζέστη των αισθημάτων που εκφράζονται πάντα κρυπτικά και συγκαλυμένα μεταξύ οικείων, γι’ αυτή τη διαφύλαξη μιας περιοχής σπατάλης και ελευθερίας, αγάπησε τόσος κόσμος τη γλυκιά συμμορία και τα κουρέλια. Για τον ίδιο λόγο ενδέχεται και ο δημοφιλής κινηματογραφιστής να μην αρκέστηκε ποτέ στη δημοφιλία του σε δεδομένο κοινό, κρατώντας μια περιοχή προσωπικής αγωνίας για την τέχνη του. Θεώρησε τις «επιτυχίες» του εύκολες και προχώρησε σε νέα αναμέτρηση με τους εφιάλτες- πολλές φορές με άνισο αποτέλεσμα.

Οριστική ιστορία της τέχνης δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα και πάντως δεν είναι αυτή που ορίζει την προσωπική μας διαδρομή. Οι πρώτες εκείνες ταινίες του Νικολαΐδη εμψυχώνονται από το πνεύμα μιας εποχής, χωρίς τη γνώση του οποίου φαντάζουν, υποθέτω, ατελή σκίτσα ανθρώπων σε κρίση. Και ίσως να είναι εν μέρει έτσι, αλλά ποιον θα ενδιέφερε μια εξ αποστάσεως κριτική αποτίμηση του έργου του; Όχι πάντως εκείνους που έστησαν εξαρχής μια σχέση συνενοχής με τον ελεγειακό πεσσιμισμό του, εκείνους που τυλίχτηκαν στις ίδιες φίνες κλωστές της αδιέξοδης μοίρας των ηρώων του.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ή ερωτεύεσαι το πακέτο ή το επιστρέφεις. Όσοι από εμάς το παραλάβαμε έγκαιρα, τον ευχαριστούμε για το ταξίδι και τον αποχαιρετούμε με συγκίνηση.

Athens Voice, 13-9-2007